Ruch na ulicy był duży. Dwóch akowców podeszło do niemieckich wartowników i wycelowało w nich broń. Padł jednak tylko jeden strzał. Drugi z pistoletów nie wystrzelił. Co teraz?

Akcja „Szrapnel” została przeprowadzona w odpowiedzi na dyspozycje dowódcy Okręgu Warszawa Armii Krajowej - płk. Chruściela, który poprosił o pomoc dla walczących Żydów. Sama akcja miała na celu przynajmniej chwilowe zakłócenie niemieckich działań wewnątrz getta. Do jej przeprowadzenia zgłosił się por. Tadeusz Kern-Jędrychowski ps. „Szrapnel”, który pod koniec kwietnia brał udział w odprawie komendantów rejonów II Obwodu (Żoliborz). Tam przedstawił swój plan pomocowy dla mieszkańców getta, który zakładał przeprowadzenie działań dywersyjnych na tyłach sił niemieckich atakujących getto. Ich celem miał być dwuosobowy posterunek SS stojący na rogu ul. Konwiktorskiej i Zakroczymskiej – położony niedaleko getta, przy ruchliwej trasie z Żoliborza do Śródmieścia.

Wykonanie akcji pod dowództwem por. Jędrychowskiego, powierzono dziesięcioosobowemu zespołowi bojowemu, złożonemu z elewów konspiracyjnej szkoły podchorążych obwodu. W akcji udział wzięli (zidentyfikowani uczestnicy) m.in.:

  • Tadeusz Kern-Jędrychowski ps. „Szrapnel”
  • Jan Mariusz Barszczewski ps. „Janek”
  • Wojciech Edward Żaczkiewicz ps. „Wojtek
  • Janusz Dobsch ps. „Mały”, „Janek”
  • Stanisław Bontemps ps. „Boruta”
  • Sławomir Jan Zieliński ps. „Sławek

Wśród niezidentyfikowanych uczestników akcji znaleźli się NN „Cis”, NN „Figa”, NN, osłona, NN, osłona.

Tadeusz Kern-Jędrychowski

Tadeusz Kern-Jędrychowski ps. „Szrapnel”

Urodzony 14 marca 1912 roku w Stolinie, zmarł 15 marca 1995 roku w Warszawie. Porucznik artylerii. Polski inżynier, oficer Armii Krajowej. W Powstaniu Warszawskim walczył na Żoliborzu.

Przed II wojną światową uczył się w toruńskiej Szkole Podchorążych Artylerii. Podczas kampanii wrześniowej był żołnierzem Armii „Pomorze”. W konspiracji działał od 1940 roku. Pełnił funkcję szefa II Oddziału Obwodu AK Żoliborz (zgrupowanie „Żmija”). Pracował również jako instruktor w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agrikola”.

W nocy z 19 na 20 kwietnia 1943 roku jako jeden z dowódców akcji oddziału „Osjan” i oddziałów żoliborskich, brał udział w zdobyciu magazynów zakładów produkcji konserw „Bacutil” na ulicy Otwockiej na Pradze.

28 kwietnia 1943 roku dowodził akcją sabotażowa mającą na celu wsparcie powstania w getcie warszawskim – akcja „Szrapnel”, gdzie z rozkazu ppłk. Mieczysława Niedzielskiego ps. „Żywiciel”, brał udział w udanym ataku na posterunek SS.

21 maja 1943 roku był dowódcą 6-osobowej grupy podchorążych mającej na celu zlikwidowanie gestapowskiego konfidenta Szymona Wiktorowicza, który działał w organizacji „Miecz i Pług”. To on doniósł m.in. na Janusza Kusocińskiego. Operację przeprowadzono przy ul. Elektoralnej.

Tadeusz Kern-Jędrychowski

Podczas Powstania Warszawskiego, 1 sierpnia udało mu się dostarczyć meldunek dowódcy obwodu do Śródmieścia. Następnie w połowie sierpnia przedostał się kanałami na Żoliborz, gdzie 20 sierpnia został mianowany Szefem Wydziału Bezpieczeństwa Sztabu Obwodu. Kierował wówczas żandarmerią polową oraz kontrwywiadem. 17 września przejął dowodzenie kompanią „Szrapnel” złożoną z resztek Zgrupowania „Żmija”.

Po zakończeniu Powstania Warszawskiego trafił do niewoli niemieckiej. Przebywał w Stalagu XIA Altengrabow, Kommando - I batalion. Jego numer jeniecki to 46516.

Po wojnie ukończył Szkołę Inżynierską w Szczecinie i Politechnikę Gdańską. Następnie w 1945 roku rozpoczął pracę w warszawskim oddziale PKS, gdzie doszedł do stanowiska dyrektora. Pełnił również funkcję wiceprzewodniczącego zarządu ZBoWiD. W 1985 roku został odznaczony medalem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.

Do ataku na posterunek esesmanów przystąpiono 28 kwietnia 1943 roku w godzinach szczytu, czyli około godziny 17:00. Do patrolu SS podeszło kilku akowców, po czym z bliskiej odległości zastrzelili ich. Całą akcję przeprowadzono błyskawicznie.

Po zakończeniu akcji Jan Barszczewski ps. „Janek” i Wojciech Żaczkiewicz ps. „Wojtek”, którzy dokonali zamachu, wycofali się szybko pustoszejącą ul. Zakroczymską w Stronę Starego Miasta. Oddalali się na rowerach podstawionych przez harcerzy z Szarych Szeregów. Nie czekali dłużej, gdyż wiedzieli, że strzały mogą ściągnąć w to miejsce Niemców. Tak też się stało. Zaalarmowany strzałami jeden z niemieckich żołnierzy, wybiegł z wartowni, żeby sprawdzić co się dzieje. Na szczęście żołnierze z ubezpieczenia akcji zdołali go zlikwidować. Po tym incydencie pozostali Niemcy zaniechali dalszego pościgu napastników.

Akcja zakończyła się pełnym sukcesem, nawet pomimo problemów jednego z polskich żołnierzy z bronią. Na szczęście, gdy jego broń nie wypaliła, szybko otrzymał on wsparcie od innych członków operacji.

Prudential w Warszawie
Fot. Tablica pamiątkowa upamiętniająca żołnierzy Armii Krajowej, którzy udzielali pomocy powstańcom w getcie warszawskim na ogrodzenie PWPW ul. Sanguszki.
Jan Mariusz Barszczewski

Jan Mariusz Barszczewski ps. „Janek”

Urodził się 7 lutego 1921 roku w Warszawie. Zmarł 11 sierpnia 1944 roku w Warszawie w rejonie ul. Stawki, podczas próby przejścia z Woli na Muranów. Podporucznik. Syn Tadeusza i Marii z domu Wyszomirskiej. Przed Powstaniem mieszkał na ul. Górskiego 3. W Powstaniu Warszawskim walczył na Woli.

W konspiracji działał od 1940 roku: Kedyw Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej - Oddział Dyspozycyjny A („Kolegium A"). Od 2 sierpnia 1944r. przeszedł do zgrupowania „Radosław”: oddział dyspozycyjny dowódcy zgrupowania.

Krótko przed wybuchem Powstania Warszawskiego, w maju 1944 roku poślubił 20-letnią studentkę tajnej medycyny i sanitariuszkę - Zofię Wandę z Michalików ps. „Zorza" (po wojnie znana jako Zofia Krawczykowa). W czasie Powstania Warszawskiego Zofia była sanitariuszką na Mokotowie, w punkcie opatrunkowym pułku „Baszta" ulokowanym w willi Łuczyńskich przy ul. Różanej 57.

Wojciech Edward Żaczkiewicz

Wojciech Edward Żaczkiewicz ps. „Wojtek”

Urodzony 22 lutego 1922 roku w Warszawie, zmarł 11 czerwca 1948 roku. Dowódca drużyny. Kapral z cenzusem. Syn Bolesława i Anny. Uczył się w Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Warszawie. Był harcerzem Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. ks. Józefa Poniatowskiego.

Oddział: Armia Krajowa - I Obwód „Radwan" (Śródmieście) - zgrupowanie „Chrobry II" - kompania rezerwowa. W Powstaniu Warszawskim walczył w Śródmieściu Północnym, gdzie został dwukrotnie ranny. Odznaczony Krzyżem Walecznych.

W 1942 lub 1943 roku został skierowany na kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agrikola”, który ukończył w stopniu kaprala podchorążego. W konspiracji działał od 1942 roku, gdzie został zwerbowany przez instruktora szkoły rtm. Adama Rzeszotarskiego ps. „Junosz”. Trafił do oddziałów ZWZ-AK Obwodu Żoliborz, gdzie wszedł w skład 225 plutonu w zgrupowaniu „Żmija", którym od 1944 roku dowodził.

Został ciężko ranny 1 lutego 1944 roku podczas starcia z Niemcami przy magazynie broni na Bielanach, która była przygotowaniem do wsparcia akcji sabotażowej oddziału DB „17”. Leczono go najpierw w szpitalu, a potem w mieszkaniu w Śródmieściu, gdzie zastał go wybuch Powstania Warszawskiego. Pomimo iż nie wyzdrowiał do końca, przyłączył się do walk w ramach Zgrupowania „Chrobry II”.

Po upadku Powstania Warszawskiego, trafił do niewoli niemieckiej. Początkowo został osadzony w Stalagu 344 Lamsdorf (Łambinowice k. Opola), a później trafił do Oflagu VII A Murnau.

Powrócił do kraju na przełomie 1945 i 1946 roku. Niedługo po przybyciu ciężko zachorował i zmarł w 1948 roku. Spoczywa na Powązkach Wojskowych w kwaterze A 28, rząd 13, grób 17.

Stanisław Bontemps

Stanisław Bontemps ps. „Boruta”

Urodzony 18 września 1925 roku w Sierakowie, zmarł 14 grudnia 2016 roku. Zastępca dowódcy plutonu. Kapral podchorąży - plutonowy podchorąży (w 1944 roku). Syn Włodzimierza i Natalii z domu Rossman. Uczył się w tajnych kompletach Gimnazjum i Liceum im. Adama Mickiewicza, które ukończył w 1944 roku uzyskując świadectwo dojrzałości. Przed Powstaniem Warszawskim mieszkał na ul. Mazowieckiej 4 m.11.

W konspiracji działał od 1941 roku – Szare Szeregi - 3. Warszawska Drużyna Harcerzy im. X. Józefa Poniatowskiego. Następnie służył w II Obwodzie „Żywiciel" (Żoliborz) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej - zgrupowanie „Żmija" - pluton 225, gdzie był dowódcą drużyny, a następnie dowódcą plutonu.

Podczas Powstania Warszawskiego walczył na Żoliborzu. Następnie w Kampinosie w Grupie „Kampinos” – kompania „Zemsta II”, gdzie służył aż do bitwy pod Jaktorowem.

Za swoje zasługi został odznaczony Krzyżem Walecznych. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (Stare Powązki).

Jego brat Andrzej ps. „Mnich" walczył na Mokotowie w baonie „Oaza".

Stanisław Bontemps

Fot. Zdjęcie z serii portretów Powstańców Warszawskich wykonanych w ramach projektu "1944/70/2014" realizowanego przez grupę WWPHOTO dla uczczenia 70. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Muzeum Powstania Warszawskiego, 22.07-04.08.2013r.

Janusz Dobsch ps. „Mały”, „Janek”. Urodzony 5 września 1922 roku w Warszawie, zm. 3 sierpnia 1944 w Warszawie. Kapral podchorąży AK, dowódca plutonu 225 w Zgrupowaniu „Żmija”, zginął w trakcie Powstania Warszawskiego. Syn Jana i Haliny.

Ukończył Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Warszawie. Działał w 3 Warszawskiej Drużynie Harcerzy im. X Józefa Poniatowskiego.

W 1942 lub 1943 roku rozpoczął kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agrikola”, który ukończył w stopniu kaprala podchorążego. Podobnie jak inni uczestnicy akcji „Szrapnel”, został zwerbowany przez instruktora szkoły rtm. Adama Rzeszotarskiego ps. „Junosz” do oddziałów Obwodu Żoliborz ZWZ-AK, wchodząc w skład plutonu 225.

28 kwietnia 1943 roku brał udział w akcji sabotażowej na rzecz wsparcia powstania w getcie warszawskim, która zakończyła się sukcesem.

Plutonem 225 dowodził od początku 1944 roku jako plutonowy podchorąży. Jego pluton w Powstaniu Warszawskim uczestniczył w pierwszej potyczce z Niemcami przy ul. Krasińskiego, która miała miejsce około godziny 14:00. W nocy z 1 na 2 sierpnia dołączył do innych oddziałów obwodu w przejściu do Puszczy Kampinoskiej. W trakcie powrotu na Żoliborz, 3 sierpnia 1944 roku pluton znajdujący się na czele oddziałów, starł się z Niemcami w okolicy osiedla „Zdobycz Robotnicza”. To właśnie tam, pchor. „Sławek” zginął w czasie walki.

Został odznaczony Krzyżem Walecznych. Spoczywa na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach.