Na ulicy pojawiło się auto, na które czekali. Konspiratorzy na dany znak wyskoczyli na środek ulicy i rozpoczęli ostrzał nadjeżdżającego z naprzeciwka samochodu z niemieckim oficerem w środku. Wtem szofer przyspieszył i minął żołnierzy próbując uciekać. Na szczęście AK-owcy byli na to przygotowani.
Kedyw Armii Krajowej prowadził wiele akcji mających na celu likwidację wysoko postawionych oficjeli niemieckich służb policyjnych. Jedną z nich przeprowadził oddział AK „Pegaz”, którego zadaniem było pozbycie się urzędującego w gmachu przy al. J. Ch. Szucha 23, komendanta policji ochronnej w dystrykcie warszawskim – Wilhelma Rodewalda. W Schutzpolizei Oberstleutnant, Rodewald oprócz chronienia interesów niemieckich, odpowiadał także m.in. za ściganie ukrywających się Polaków pochodzenia żydowskiego.
Ordnungspolizei (w skrócie Orpo, czasem OrPo, pol. Policja Porządkowa) – istniejąca w III Rzeszy formacja, która działała w latach 1936-1945. Była podporządkowana bezpośrednio Heinrichowi Himmlerowi, zwierzchnikowi policji w Niemczech (niem. Chef der Deutschen Polizei). Na czele Orpo stał komendant główny (niem. Chef der Ordnungspolizei), zaś centralą Orpo był Główny Urząd Policji Porządkowej (niem. Hauptamt Ordungspolizei).
Od 31 sierpnia 1943 roku szefem Ordnungspolizei był SS-Oberstgruppenführer i Generaloberst policji Kurt Daluege. Następnie od 8 maja 1945 roku rolę tą pełnił SS-Obergruppenführer i generał policji Alfred Wünnenberg.
Obok Orpo drugim filarem narodowo-socjalistycznej struktury policyjnej była Policja Bezpieczeństwa (niem. Sicherheitspolizei, Sipo), w skład której wchodziła policja polityczna (niem. Gestapo) wraz ze Służbą Bezpieczeństwa (niem. Sicherheitsdienst, SD) oraz policja kryminalna (niem. Kriminalpolizei, Kripo).
27 września 1939 roku Sipo i SD zostały połączone. Nową formacja prowadziła dalszą działalność pod nazwą RSHA (pol. Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy).
Ale służba policyjna, której kierownikiem był Rodewald, nie tylko zajmowała się patrolowaniem ulic Warszawy. Współpracowała także z Gestapo w zakresie przeprowadzania potajemnych oraz publicznych ulicznych egzekucji i łapanek, a także ścigania ukrywających się Żydów oraz osób im pomagających. W obliczu możliwości wyeliminowania tak istotnego członka niemieckiego aparatu terroru, Kierownictwo Walki Podziemnej wydało Kedywowi Komendy Głównej rozkaz jego likwidacji.
Rozpoznanie przed akcją
Przeprowadzenie rozpoznania do akcji zaplanowano na wiosnę 1944 roku. Wówczas obserwacje prowadzone przez „Rayskiego” umożliwiły ustalenie miejsca zamieszkania oraz trasy, jaką pokonywał Rodewald. Dzięki tym informacjom udało się poznać nawyki Niemca oraz środki, jakie podejmował dla własnej ochrony. W związku z tym podjęto decyzję o przeprowadzeniu ataku w okolicach ulicy Chocimskiej, gdzie konspiratorzy liczyli na zaskoczenie przeciwnika oraz stosunkowo niewielki opór.
Aleksander Kunicki, ps. „Karaś”, „Francuz”, „Rayski”, „Marian”
urodzony 26 lutego 1898 roku w Demni Wyżnej, zmarły 6 czerwca 1986 roku w Bielsku-Białej. Kapitan Wojska Polskiego uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej oraz III powstania śląskiego, a w czasie II wojny światowej działacz Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Syn Ferdynanda oraz Pauliny z domu Dać.
We wrześniu 1939 roku został ewakuowany wraz z innymi pracownikami Samodzielnego Referatu Informacyjnego DOK V, z którymi po agresji ZSRR na Polskę, w cywilnym ubraniu przekroczył granicę rumuńską w Kutach. W obozie przejściowym w Bacău został zarejestrowany jako cywil.
W polskiej ambasadzie w Bukareszcie udało mu się dostać paszport na wyjazd do Francji. Ruszył więc do Belgradu, skąd udał się do Grecji. Do Marsylii dopłynął 23 października 1939 roku, a następnie przez Paryż dotarł do polskiego obozu w Coëtquidan. Tam otrzymał przydział do kontrwywiadu w formowanej właśnie 1 pp. W grudniu tego samego roku przeniesiono go do sztabu gen. Sikorskiego w Paryżu, gdzie otrzymał przydział do tajnego referatu zajmującego się utrzymaniem łączności z Polską.
Po upadku Francji w czerwcu 1940 roku, wrócił do kraju, gdzie od stycznia 1943 roku został mianowany szefem wywiadu oddziału Organizacji Specjalnych Akcji Bojowych („Osa”-„Kosa 30”). Po rozbiciu oddziału został włączony do oddziału dywersji bojowej Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej „Agat”. Uczestniczył m.in. w rozpracowaniu Franza Kutschery, który był dowódcą SS i Policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa (Akcja Kutschera). Pomimo iż nie brał udziału w Powstaniu Warszawskim, został po jego kapitulacji osadzony w obozie przejściowym w Pruszkowie, skąd ostatecznie udało mu się uciec. W marcu 1945 roku rozpoczął pracę w Zarządzie Miejskim w Bielsku. W czerwcu tego samego roku został ponownie aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa pod zarzutem współpracy z gestapo w okresie okupacji. Został skazany na karę śmierci. Na wykonanie wyroku czekał w więzieniu. Dzięki interwencji żony i wstawiennictwu płk. Mazurkiewicza, który wystosował list do Bolesława Bieruta, ostatecznie został oczyszczony z zarzutów. Rozprawa rewizyjna odbyła się 27 kwietnia 1946 roku przed Wojskowym Sądem Rejonowym.
W 1959 roku z powodu pogorszenia stanu zdrowia przeszedł na rentę inwalidzką. W kwietniu 1967 roku ukończył spisywanie swoich wspomnień wojennych, które wydał rok później. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, Śląskim Krzyżem Powstańczym oraz Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi.
Ze swoją żoną doczekał się dwójki dzieci. Zmarł 6 czerwca 1986 i został pochowany na cmentarzu w Kozach.
„Rayski” podczas obserwacji skorzystał z pomocy swojego znajomego - prof. Władysława Skoczylasa, który prowadził niewielki sklepik papierniczy zlokalizowany na rogu ulic Skolimowskiej i Chocimskiej. To on zwrócił uwagę na pewnego wysokiego rangą niemieckiego oficera, który jak się później okazało, mieszkał pod adresem Chocimska 2/4. Sprzedawca codziennie przez sklepową witrynę obserwował Rodewalda, dlatego z łatwością ustalono jego codzienny harmonogram: zazwyczaj między 8:50, a 9:10 wychodził z domu i wsiadał do czekającego na niego samochodu z kierowcą, który zawoził go na al. Szucha pod budynek przylegający do siedziby Gestapo.
Aleksander Kunicki ps. „Rayski” określił trasę, którą Rodewald pokonywał z domu do biura. Trasa ta prowadziła przez ulice: Chocimska 2/4 - Willowa - Puławska - pl. Unii Lubelskiej - al. Szucha 23, gdzie znajdował się gmach komendy Ordnungspolizei. Zaobserwowano również, że Rodewald podejmował szczególne środki ostrożności podczas podróży - zawsze siadał obok kierowcy z bronią automatyczną na kolanach i często zmieniał trasę przejazdu.
Z uwagi na to, że akcję trudno było przeprowadzić w alei Szucha, skoncentrowano się na obserwacji różnych odcinków ul. Chocimskiej, gdzie można było ewentualnie dokonać zamachu. Ostatecznie podjęto decyzję, że akcja zostanie przeprowadzona, gdy auto z Rodewaldem będzie przejeżdżało w pobliżu Państwowego Zakładu Higieny przy ul. Chocimskiej 24, gdzie konspiratorzy liczyli na zaskoczenie przeciwnika oraz stosunkowo niewielki opór z jego strony.
Zadanie musiało być zrealizowane błyskawicznie, ponieważ dom Rodewalda znajdował się w dzielnicy zamieszkałej głównie przez Niemców, a w okolicy były m.in. koszary Luftwaffe (na rogu Rakowieckiej i Puławskiej). Ustalono również, że Rodewald co sobotę opuszcza Warszawę, wracając w niedzielę wieczorem lub w poniedziałek rano.
W grupie obserwującej Rodewalda znaleźli się:
- Aleksander Kunicki ps. „Rayski”,
- Bogusław Ustarbowicz ps. „Żar” (do 26.02.1944 roku, kiedy został aresztowany),
- Anna Szarzyńska – Rewska ps. „Hanka”,
- Wanda Gąsowska – Oczko ps. „Krystyna”,
- Ludwik Żurek ps. „Żak”,
- Józef Beręsewicz ps. „Baca”,
- Elżbieta Dziębowska ps. „Dewajtis”,
- Maria Chuchla ps. „Maja”,
- Janina Lutyk- Zapadko ps. „Scarlett”.
Dostawę i odbiór broni w akcji koordynowały Kazimiera Chuchla ps. „Kaja” oraz Janina Lutyk-Zapadko ps. „Scarlett”.
Bogusław Ustaborowicz ps. „Żar”. Urodził się w 1922 roku w Żychlinie, zmarł w 2000 roku. Podporucznik służby wywiadu oddziału do zadań specjalnych „Kedywu" KG Armii Krajowej. Żołnierz oddziału „Agat", „Pegaz", „Parasol". Brał udział w akcji bojowej przeciwko Franzowi Burklowi (zastępcy szefa Pawiaka). Został aresztowany 26 lutego 1944 roku i wywieziony do KL Gross-Rosen. Komendant Główny ZHP na terenie Niemiec.
Wanda Gąssowska- Oczko ps. „Krystyna”, „Ewa”, „Grażyna”
Urodzona 17 kwietnia 1908 roku w Krakowie, zmarła 2 maja 1944 roku w Warszawie. Córka Władysława i Doroty.
Pracowała jako nauczycielka gimnastyki w zakopiańskim gimnazjum. Do konspiracji wstąpiła w grudniu 1940 roku, gdzie została szefem łączności ZWZ Kraków. Następnie przeniesiono ją do Warszawy. Ostatecznie pracowała w wielu komórkach ZWZ-AK i uczestniczyła w licznych akcjach.
Została aresztowana 23 marca 1944 roku. Podczas trwającego 4 dni przesłuchania i tortur na ul. Szucha, nie ujawniła jedak żadnych informacji podziemia. Ostatecznie przewieziona na Pawiak, została rozstrzelana w ruinach warszawskiego getta.
Anna Szarzyńska - Rewska ps. „Hanka”, „Renata", „Renia" (z domu Sęp-Szarzyńska)
Urodziła się 9 kwietnia 19152 roku w Kijowie, zmarła 1 października 1970 roku. Córka Dymitra i Janiny.
Do Polski przyjechała z rodzicami w 1923 roku, a w 1933 roku zdała maturę w Szkole im. Cecylii Plater-Zyberkówny. Następnie podjęła studia geograficzne na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. W 1936 roku przeniosła się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego, który ukończyła rok później. W 1937 roku została żoną historyka sztuki, Zbigniewa Rewskiego. Nowożeńcy zamieszkali w Łucku, gdzie pracowała jako nauczycielka.
Podczas II wojny światowej wróciła do Warszawy, gdzie od 1941 roku działała w Związku Walki Zbrojnej. Wiosną 1943 roku otrzymała przydział do kobiecego oddziału AK - Oddziału „Dysk", gdzie działała pod pseudonimem „Renata". Jesienią 1943 roku trafiła do Batalionu „Parasol”, gdzie używała pseudonimu "Hanka". Brała udział m.in. w przeprowadzonej 1 lutego 1944 roku akcji likwidacji Kutschery. W Powstaniu Warszawskim walczyła w szeregach Batalionu „Zośka”. Po powstaniu trafiła do niewoli niemieckiej. Przebywała w obozie w Skierniewicach, skąd udało jej się uciec w październiku 1944 roku. Za bohaterstwo w walce została dwukrotnie odznaczona Krzyżem Walecznych.
Po wojnie mieszkała i pracowała w Kartuzach oraz w Olsztynie. Później przeniosła się do Warszawy, gdzie w latach 1952-1970 pracowała w Przedsiębiorstwie Geodezyjnym i Geologiczno-Fizjograficznym „Geoprojekt"
Na początku 1956 roku udało jej się nawiązać kontakt listowny z Jerzym Giedroyciem, który wysyłał jej egzemplarze „Kultury", które następnie rozprowadzała wśród znajomych. W tym samym roku została członkiem Klubu Krzywego Koła.
Na wiosnę 1957 roku odwiedziła Jerzego Giedrocycia w Paryżu. Ustalono wówczas, że będzie kolportować wydawnictwa „Kultury" w Polsce, a z drugiej strony przesyłać z kraju materiały dokumentujące niezależne inicjatywy intelektualne. Po powrocie do Polski podjęła swoje zobowiązanie. Za tą działalność została zatrzymana 30 stycznia 1958 roku, a następnie tymczasowo aresztowana 1 lutego 1958 roku. W areszcie przebywała do 30 marca. 15 maja 1958 roku została ponownie zatrzymana i ostatecznie skazana wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z 4 lipca 1958 roku na karę 3 lat pozbawienia wolności za, jak to ujęto w orzeczeniu „rozpowszechnianie miesięcznika „Kultura" i wydawnictw tego czasopisma, których treść zawierała fałszywe wiadomości, mogące wyrządzić istotną szkodę interesom Państwa Polskiego i obniżyć powagę jego naczelnych organów, tj. czyn z art. 23 § 1 dekretu z 13.06.1946 o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych dla Państwa (tzw. małego kodeksu karnego)”.
Z uwagi na zły stan zdrowia w czasie odbywania kary, przebywała w szpitalu więziennym. W wyniku rewizji Sąd Najwyższy, wyrokiem z 10 listopada 1958 roku uchylił wyrok. Po wypuszczeniu na wolność jej nazwisko było objęte zapisem cenzury, nie wymieniono go np. w książce poświęconej zamachowi na Kutscherę, opublikowanej w roku 1967.
Za swoje zasługi została odznaczona Orderem Virtuti Militari.
Elżbieta Dziębowska ps. „Dewajtis”
Urodziła się 16 kwietnia 1929 roku w Warszawie, zmarła 4 kwietnia 2016 roku. Łączniczka. Stopień: strzelec. Córka Feliksa i Julii z domu Gradowskiej. Przed Powstaniem Warszawskim mieszała na ul. Górnośląskiej.
Oddział: Armia Krajowa - zgrupowanie "Radosław" - batalion "Parasol" - 2. kompania - II pluton.
Od 1942 roku uczęszczała do Miejskiego Gimnazjum Żeńskiego im. Jana Kochanowskiego w Warszawie, które podczas okupacji przemianowano na II Miejskie Żeńskie Gimnazjum Krawiecko-Bieliźniarskie.
Od roku szkolnego 1943/44 wraz z innymi żołnierzami „Agatu" uczyła się w tajnych kompletach organizowanych przez dowództwo oddziału w porozumieniu z dyrekcją przedwojennego Gimnazjum i Liceum im. Bolesława Prusa przy ul. Jasnej 10.
Do 58. Warszawskiej Żeńskiej Drużyny Harcerzy Szarych Szeregów dołączyła w lutym 1943 roku, a wprowadziła ją tam Helena Jerome. Dwukrotnie ukończyła przeszkolenie wojskowe. W tym samym roku w sierpniu wraz z częścią innych dziewczyn, została przeniesiona do nowo powstałego oddziału do zadań specjalnych „Agat”, później noszącego kryptonimy „Pegaz” – „Parasol”. W II plutonie (późniejsza 2. kompania) działała jako łączniczka. Przy ul. Mokotowskiej w mieszkaniu jej rodziców, znajdowała się jedna ze skrytek podłogowych II plutonu. Po przeprowadzce na ul. Kaliską, jej mieszkanie służyło za biuro II plutonu.
Została przydzielona do komórki wywiadowczej chor. Aleksandra Kunickiego ps. „Rayski”. Brała udział w przygotowaniach i wykonaniu wielu akcji bojowych, m.in. „Weffels" (1.10.1943), „Frühwirth" (25.10.1943), „Braun" (13.12.1943), „Kutschera" (1.02.1944), „Stamm" (6.05.1944), „Koppe" (11.07.1944 - w Krakowie).
Początkiem sierpnia 1944 r. została przeniesiona do sztabu zgrupowania jako jedna z łączniczek ppłk. Jana Mazurkiewicza ps. "Radosław". W trakcie Powstania Warszawskiego walczyła na: Woli – Starym Mieście, skąd kanałami przedostała się do Śródmieścia, a następnie na Górny Czerniaków. Po upadku powstania udało jej się wyjść z Warszawy wraz z ludnością cywilną.
Po zakończeniu wojny ukończyła liceum i rozpoczęła studia muzykologiczne na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w 1957 roku uzyskała dyplom i tytuł magistra. Na tym nie zakończyła swojej edukacji, bowiem w roku 1966 dzięki rozprawie "Poematy symfoniczne Mieczysława Karłowicza", zdobyła stopień naukowy doktora, nadany przez warszawski Instytut Sztuki PAN. Później jako pracownik naukowy, działała na Uniwersytecie Warszawskim. Następnie w roku 1970 przeniosła się do Katedry Historii i Teorii Muzyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, gdzie została do roku 1989 pracując m.in. jako kierownik tej katedry. Na krakowskiej Akademii Muzycznej wykładała w latach 1973-1983, a od 1971 do 2012 roku była redaktorem naczelnym „Encyklopedii Muzycznej PWM”. W 1977 roku przeniosła się na Podhale i osiadła w Jurgowie.
Dzięki temu, że nie ujawniła swojej działalności konspiracyjnej w Armii Krajowej i swego udziału w Powstaniu Warszawskim, uchroniła się przed represjami ze strony władz komunistycznych.
Została dwukrotnie odznaczona Krzyżem Walecznych, Krzyżem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Spoczywa na Cmentarzu Wolskim w Warszawie.
Maria Teresa Chuchla ps. „Maja”
Urodzona 20 kwietnia 1927 roku w Poznaniu. Córka Mariana Chuchli - majora WP i Czesławy z Gajewskich. Wraz z siostrą Kazimierą ps. „Kaja” były harcerkami 58. WŻDH działającej przy II Miejskim Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego. Do konspiracji wprowadzona przez Elżbietę Dziębowską ps. „Dewajtis”. Wywiadowczyni, łączniczka, następnie sekcyjna drużyny „Moto” w II plutonie 2 kompanii „Parasola".
Uczestniczka wielu ważnych akcji Kedywu KG AK. W Powstaniu Warszawskim początkowo odcięta od swego plutonu, podjęła próbę dotarcia na Wolę. 21 sierpnia 1944 roku niosąc amunicję przeszła kanałami na Stare Miasto, gdzie spotkała się z „Kają". Od 5 września 1944 roku na Czerniakowie.
Ciężko ranna, poległa 21 września 1944 roku na ul. Wilanowskiej 5. Jej siostra Kazimiera ps. "Kaja" również była łączniczką w batalionie „Parasol". Poległa 3 tygodnie wcześniej przed Marią na Starym Mieście. Pochowana została wraz z siostrą na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Fotografia ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego, sygn. MPW-IK/2982
Janina Lutyk-Zapadko-Mirska ps. „Scarlett"
Urodziła się 29 lipca 1925 roku w Kownie, zmarła 20 sierpnia 1997 roku w Waszyngtonie. Łączniczka, plutonowy podchorąży. Córka Witolda i Tatiany z domu Smirnow.
Uczyła się w polskiej szkole im. Adama Mickiewicza w Kownie. W latach 1939-1944 brała udział w działalności konspiracyjnej, będąc częścią Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej, gdzie służyła w kompanii "Pegaz", a od lata 1944 roku działała w batalionie „Parasol" w 2. kompani. Na początku 1943 roku, mając niespełna 17 lat, ukończyła z najlepszym wynikiem podziemną podchorążówkę „Agrycola", uzyskując stopień plutonowego podchorążego oraz tytuł strzelca wyborowego w strzelaniu z pistoletu. W tym samym roku dołączyła do bojowego oddziału „Agat", który później nazwano „Pegaz", a następnie 2. kompanią batalionu „Parasol", dowodzoną przez jej przyszłego męża, Jerzego Zapadkę ps. „Mirski”, który był od starszy od niej o rok. Pod pseudonimem „Scarlett" pełniła funkcję łączniczki, przekazując broń zamachowcom oraz pomagając w jej ukrywaniu po zakończonych akcjach. Zajmowała się także rozpoznaniem na miejscu akcji, które było kluczowe do planowania i realizacji zamachów. Była również instruktorką, uczącą inne kobiety posługiwania się bronią i zakładania min. Przed wybuchem Powstania Warszawskiego mieszkała pod adresem ul. Wilanowska 18 m.20.
W Powstaniu Warszawskim przeszła szlak bojowy: Wola - Stare Miasto - kanały - Śródmieście - Górny Czerniaków – Śródmieście. Z Warszawy wyszła z ludnością cywilną.
Po wojnie, wkrótce po wkroczeniu Armii Czerwonej, została aresztowana, lecz udało jej się uciec i przez Czechosłowację dotrzeć do Włoch, gdzie spotkała swojego dowódcę z „Parasola", Jerzego Zapadkę „Mirskiego". W 1946 roku wzięli ślub w Rzymie. Po ukończeniu studiów na uniwersytecie w Rzymie, Janina kontynuowała naukę w Londynie, gdzie uzyskała dyplom w dziedzinie inżynierii lądowej. Po przeprowadzce do Stanów Zjednoczonych stała się znaną i uznawaną ekspertką w zakresie projektowania budowli odpornych na trzęsienia ziemi. Zajmowała stanowisko kierownicze w amerykańskim Departamencie Spraw Weteranów (US Veterans Administration). Zmarła nagle 20 sierpnia 1997 roku w Waszyngtonie, mając 72 lata.
Fot. ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego, sygn. MPW-IP/5894
Kazimiera Bronisława Chuchla ps. „Kaja”
Urodziła się 22 września 1928 roku w Poznaniu, zmarła 1 września 1944 roku w Warszawie. Łączniczka, Stopień wojskowy: Strzelec. Córka Mariana i Czesławy z domu Gajewskiej. Szlak bojowy: Wola - Stare Miasto.
Razem z siostrą były harcerkami w 58. Warszawskiej Żeńskiej Drużynie Harcerskiej, działającej przy II Miejskim Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego. Do konspiracji wprowadziła je Elżbieta Dziębowska ps. „Dewajtis” (w 1943 roku dołączyły do oddziału „Agat” – „Pegaz” – „Parasol” Kedywu KG AK). Kontynuowały naukę w tajnych kompletach organizowanych przez dyrekcję Gimnazjum i Liceum Bolesława Prusa w Warszawie, mieszczącym się przy ul. Jasnej 10.
W konspiracji działała w latach 1939-1944. Należała do Grup Szturmowych Szarych Szeregów, a następnie działała w Kedywie KG AK - w kompanii „Agat” („Pegaz”), a od 1944 roku w 2. Kompanii batalionu „Parasol” - II pluton. Ich mieszkanie przy ul. Daniłowiczowskiej pełniło rolę lokalu konspiracyjnego dla plutonu.
Jej siostra Maria ps. „Maja”, również działała jako łączniczka w batalionie „Parasol”. Poległa 21 września 1944 roku na Górnym Czerniakowie, niecały miesiąc później niż jej siostra.
„Kaja” zginęła na Starym Mieście, walcząc na stanowisku obrony pod gruzami budynku przy ul. Barokowej, na rogu Długiej. Razem z nią poległ 18-letni Kazimierz Sochański ps. „Rad”. Została pochowana na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w kwaterze A-24. Została wspomniana na tablicy pamiątkowej w kościele św. Antoniego przy ul. Senatorskiej.
Piotr Stachiewicz, "Parasol": dzieje oddziału do zadań specjalnych Kierownictwa Dywizji Komendy Głównej Armii Krajowej. Fot. materiały do Słownika Uczestników PW
Fot. ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego, sygn. MPW-IP/5894
Przygotowanie akcji
W połowie kwietnia 1944 roku wszystkie ustalenia dotyczące Rodewalda, „Rayski” przekazał do kpt. „Pługa”. Ten zdecydował, że akcję przeprowadzi II pluton pchor. Jerzego Zapadko ps. „Mirski”, który postanowił osobiście pokierować akcją. Zgodnie z planem samochód z Rodewaldem miał zostać zatrzymany i ostrzelany stenami przez Stanisława Jastrzębskiego ps. „Kopeć” i „Mirskiego”. Przewidziano mocne zabezpieczenie akcji, a następnie szybki odwrót, który miał zapobiec angażowaniu się w ewentualne walki z licznie przebywającymi w tej okolicy Niemcami. Do realizacji zadania przeznaczono trzy samochody, co miało znacząco zwiększyć efektywność ewakuacji z niebezpiecznego miejsca.
Tak przygotowania do akcji wspominał podpułkownik Stanisław Jastrzębski - Nasza grupa składała się z sześciu bezpośrednich wykonawców akcji i kierowcy. Zostaliśmy uzbrojeni w lokalu znajdującym się przy ulicy Słonecznej 52. Dostałem pistolet maszynowy Sten, pistolet Parabellum i sześciostrzałowy pistolet Colt M1911. Tak wyposażony udałem się wraz z "Mirskim" na Chocimską. W akcji udział wzięli:
- Jerzy Zapadko ps. „Mirski” – dowódca i II wykonawca; uzbrojony w sten, vis, granat,
- Stanisław Jastrzębski ps. „Kopeć’ – zastępca dowódcy i I wykonawca; uzbrojony w sten, colt 11,4 mm, granat,
- Tadeusz Chojko ps. „Bolec” – ubezpieczenie; uzbrojony w sten, vis, 2 granaty,
- Zbigniew Gąsior ps. „Garbaty” – ubezpieczenie; uzbrojony w sten, vis, 2 granaty,
- Włodzimierz Malento ps. „Góral” – ubezpieczenie; uzbrojony w sten, vis, 2 granaty,
- Wiesław Olkiewicz ps. „Pajączek” – ubezpieczenie; uzbrojony w sten, vis, parabellum,
- Zdzisław Santarek ps. „Kajtek” - kierowca samochodu Opel - Kapitan; uzbrojony w vis, parabellum, 2 granaty,
- Stanisław Gniado ps. „Otto” – kierowca samochodu Wanderer; uzbrojony w vis, parabellum, 2 granaty (nie dotarł na miejsce akcji),
- Jan Bernatowicz ps. „Bartek” – kierowca samochodu Mercedes; uzbrojony w vus, parabellum, 2 granaty (nie dotarł na miejsce akcji).
Jerzy Zapadko ps. „Mirski”, „Kornik”, „Dzik”, „Sułkowski”
Urodzony 18 marca 1924 roku w Warszawie, zmarł 23 kwietnia 1998 roku w Waszyngtonie. Podporucznik, żołnierz Armii Krajowej, ostatni dowódca batalionu „Parasol” w czasie Powstania Warszawskiego. Ekonomista, dyrektor w Banku Światowym.
Ukończył szkołę powszechną nr 194 przy ul. Leszno, zaś w 1939 roku – Gimnazjum im. Lelewela. Zdał maturę w Liceum Administracyjno-Handlowym im. Roesslerów. W 1938 roku wstąpił do harcerstwa. Od 1940 roku służył w Szarych Szeregach. Był dowódcą hufca „Południe” - Sad 100 („Bravi”) wchodzącego w skład „Agatu”, późniejszego „Parasola”.
Podczas okupacji niemieckiej działał w polskim podziemiu zbrojnym i uczestniczył w jego akcjach, brał udział w m.in.: akcji pod Arsenałem, akcji wysadzenia mostu pod Czarnocinem, wysadzenia pociągu Wehrmachtu pod Śródborowem (30 czerwca 1943 roku) i akcji Wilanów. Ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. W powstaniu warszawskim dowodził obroną placówek przy ul. Solec, Ludnej i Okrąg na Czerniakowie. Od 14 września 1944 roku był ostatnim dowódcą batalionu „Parasol”.
Przebywał w Stalagu VIII B w Łambinowicach oraz Oflagu VII A w Murnau, wcielony do 2 Korpusu Polskiego we Włoszech. Został odznaczony Orderem Virtuti Militari i dwukrotnie Krzyżem Walecznych.
30 lipca 1946 roku w Rzymie wziął ślub z Janiną Lutyk (świadkami byli Melchior Wańkowicz wraz z żoną). Studiował ekonomię w Rzymie, ukończył London School of Economics. Od 1951 roku przebywał w Stanach Zjednoczonych. Uzyskał tytuł doktora ekonomii (Ph.D.) na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie. Pracował jako pracownik Agencji Międzynarodowego Rozwoju Stanów Zjednoczonych (U.S. Agency for International Development) oraz ekspert Banku Światowego, m.in. na rzecz rządów Ameryki Łacińskiej. Przebywając na emigracji co roku przyjeżdżał na kolejne rocznice wybuchu powstania warszawskiego, ostatnio w 1997 roku. Był także działaczem Polonii amerykańskiej.
W 1989 roku przeszedł na emeryturę i pracował w Polsce na rzecz Unii Europejskiej i rządu RP jako konsultant z zakresu bankowości regionalnej i spółdzielczej (1990-1994).
W 1994 roku został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Stanisław Jastrzębski ps. „Kopeć”
Urodzony 10 listopada 1920 roku w Warszawie, gdzie zmarł 13 kwietnia 2000 roku. Żołnierz Szarych Szeregów i Armii Krajowej, przewodniczący Środowiska batalionu „Parasol”, podpułkownik Wojska Polskiego, inżynier. Syn Teofila i Apolonii. W 1934 roku wstąpił do harcerstwa, do 41. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej.
4 września 1944 roku wziął ślub z Haliną Czarniecką. Po wojnie urodziło im się dwoje dzieci: córkę Danutę i syna Pawła.
W konspiracji działał od listopada 1939 roku, początkowo w batalionie „Bazylika”, a w lipcu 1942 roku wstąpił do Szarych Szeregów do hufca Powiśle. W tym czasie uczestniczył w akcjach małego sabotażu. W listopadzie 1942 roku po reorganizacji Szarych Szeregów znalazł się w Grupach Szturmowych dowodzonych przez Tadeusza Zawadzkiego „Zośkę”.
W 1940 roku ukończył Liceum Stowarzyszenia Dyrektorów Państwowych Szkół Średnich, a w czasie okupacji w 1942 roku Technikum Chemiczne, jak również wiele kursów wojskowych, m.in. Szkołę Podchorążych (grudzień 1942), kurs Wielkiej Dywersji (grudzień 1943), kurs Dowódców Kompanii (lipiec 1944). Od lutego do czerwca 1943 roku jako podchorąży był instruktorem w Szkole Podoficerskiej, szkoląc na podoficerów klasę członków Bojowych Szkół.
W sierpniu 1943 roku przeszedł wraz z całą drużyną SAD 100 do oddziału „Agat” (Oddział Do Zadań Specjalnych Kedywu KG AK), który na przełomie czerwca i lipca 1944 roku przekształcił się w batalion „Parasol”. W stopniu plutonowego podchorążego objął dowództwo I plutonu 2. kompanii, przyjmując pseudonim „Kopeć”. Brał intensywny udział w działalności konspiracyjnej całego oddziału i w wielu akcjach zbrojnych, m.in. w akcji pod Arsenałem, w likwidacji Augusta Kretschmanna – zastępcy komendanta Gęsiówki, akcji na Gressera - szefa żandarmerii czy odbicia rannych z akcji na SS Franza Kutscherę.
W czasie Powstania Warszawskiego walczył na Woli w ramach Zgrupowania „Radosław”, jako dowódca jednego z trzech odcinków przydzielonych „Parasolowi” do działań powstańczych. Od 3 sierpnia 1944 roku po zranieniu dowódcy „Mirskiego” Jerzego Zapadko, objął dowództwo 2 kompanii. 6 sierpnia 1944 roku został ciężko ranny podczas obrony cmentarza kalwińskiego. Pod koniec sierpnia 1944 roku powrócił do oddziału jako zastępca „Mirskiego”. Jego pierwszą funkcją od chwili zranienia było objęcie dowództwa nad 150 rannymi, którzy ewakuowali się kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia. Tam organizował dla nich opiekę lekarską i kwatery.
Na dzień przed kapitulacją został ponownie ranny, a następnie wywieziony do obozu-szpitala jeńców wojennych w Zeithein pod Dreznem. Po wyleczeniu przewieziono go do oflagu II D Gross Born, gdzie został oswobodzony przez 14 pp 3 Dywizji LWP. Do Warszawy powrócił w lutym 1945 roku.
W kwietniu 1950 roku otrzymał dyplom ukończenia SGGW na Wydziale Technologii Drewna, uzyskując tytuł magistra inżyniera. Od kwietnia 1950 roku był zatrudniony w Instytucie Techniki Budowlanej.
23 października 1950 roku wyrokiem Rejonowego Sądu Wojskowego aresztowany za „usiłowanie obalenia ustroju Rzeczypospolitej Polskiej” i skazany na karę 10 lat więzienia, zmniejszoną w drugiej instancji do 7 lat z zastosowaniem amnestii o połowę.
Po wyjściu z więzienia w październiku 1953 roku początkowo bez pracy, później został zatrudniony jako robotnik budowlany. Następnie w Wytwórni Mebli Artystycznych w Henrykowie pełnił obowiązki kierownika zakładu. Z funkcji tej został zwolniony na skutek represji politycznych. Od roku 1955 roku aż do emerytury pracował w Biurze Projektów Przemysłu Drzewnego w Warszawie. Uczestniczył w projektowaniu zakładów przemysłowych w Polsce i za granicą (w Chinach, Jugosławii, Pakistanie i we Włoszech). W 1971 roku ukończył studium podyplomowe dla generalnych projektantów na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej.
10 listopada 1993 roku otrzymał awans na podpułkownika. Zmarł na serce 13 kwietnia 2000 roku. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Tadeusz Chojko ps. „Bolec”
Urodził się 16 maja 1920 roku w osadzie Głowaczów pod Kozienicami, zmarł 8 października 2007 roku w Warszawie. Dowódca plutonu, żołnierz Szarych Szeregów, porucznik Armii Krajowej, dowódca III plutonu 2. kompanii batalionu Parasol, powstaniec warszawski. Sierżant podchorąży, który 2 października 1944 roku awansował na podporucznika. Syn Feliksa i Honoraty z domu Pawęskiej. Odznaczony Krzyżem Walecznych, Krzyżem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Armii Krajowej, Warszawskim Krzyżem Powstańczym.
Od 5 roku życia był sierotą, a od 14 musiał sobie radzić sam. Wykonywał dziesiątki dorywczych prac, pracując m.in. jako pomocnik piekarza i zduna czy sprzedawca lodów. Z prowincji przeprowadził się do Warszawy. W Junackich Hufcach Pracy odbył przeszkolenie wojskowe oraz skończył Zawodową Szkołę Hotelarską. W programie szkolnym były trzy języki obce – francuski, angielski, niemiecki, z których niemiecki bardzo szybko mu się przydał. Po zdaniu egzaminu końcowego otrzymał posadę w Hotelu „Bristol", w którym pracował do wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku. Chciał zostać dyplomatą. Marzenie to mogło się ziścić, bowiem wiosną 1939 roku otrzymał z Ministerstwa Spraw Zagranicznych wiadomość o wolnej posadzie w polskiej ambasadzie w Paryżu. Niestety plany wyjazdu pokrzyżował mu wybuch II wojny światowej.
Od 1941 roku członek Szarych Szeregów. Należał do Hufca Południe Sad Grup Szturmowych, a jego przysięgę przyjmował jego dowódca Jan Bytnar ps. „Rudy". W ramach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer" uczestniczył w akcjach sabotażowych i propagandowych. Od 1942 roku działał w „Grupach Szturmowych" (GS) - Hufiec Południe („SAD-100" - pluton „Bravi"). 1 sierpnia 2943 roku „Bolec” został przeniesiony z Hufca Południe do nowo powstałego oddziału „Agat”. Ukończył tajną Szkołę Podoficerską „Wiarus". Mieszkał na ul. Żelaznej, gdzie prowadzono szkolenia tajnej podchorążówki – Agrikolki, a także magazynowano broń dla jego oddziału.
Na początku 1944 roku cudem uniknął śmierci. Przebywał wówczas w lokalu Kazimierza Kardasia ps. „Orkan”, do którego weszło Gestapo w poszukiwaniu ukrywającej się ram żydowskiej rodziny. Niestety, rodzina i gospodyni zostali zamordowani. Tadeuszowi uderzając i odpychając jednego z funkcjonariuszy, udało się jednak uciec. Będąc dowódcą III plutonu 2. kompanii batalionu „Parasol”, uczestniczył w walkach na Woli, w pobliżu placu Kercelego, broniąc cmentarza kalwińskiego oraz ruin getta. Czternastego dnia powstania doznał ciężkich ran w nogę i ramię spowodowanych odłamkami granatnika (groziła mu nawet amputacja ręki). 31 sierpnia 1944 roku, wraz z innymi rannymi, przedostał się kanałami do Śródmieścia. Został przyjęty do szpitala polowego, skąd zabrał go dawny kolega. Przed zakończeniem Powstania Warszawskiego ponownie trafił do szpitala, a stamtąd do niemieckiej niewoli, do Stalagu IVB Zeithain.
Po odzyskaniu wolności wrócił do Warszawy, skąd musiał uciekać z powodu poszukiwań przez MBP. W 1945 roku, podróżując przez Czechosłowację i Austrię, dotarł do Włoch. Tam dołączył do 2 Korpusu Polskiego pod dowództwem generała Andersa, wchodząc do 2 Batalionu Komandosów. Po spędzeniu ponad roku na Półwyspie Apenińskim wrócił do Polski w poszukiwaniu żony Jadwigi, którą poślubił w 1942 roku. Wspólnie ponownie przekroczyli zieloną granicę do Włoch. Po rozwiązaniu 2 Korpusu osiedlił się w Wielkiej Brytanii, a potem wyemigrował do Kanady, gdzie prowadził farmę. W Kanadzie angażował się w działalność polonijną.
Do Polski powrócił dzięki artykułowi w czasopiśmie „Stolica”, który opisywał Zdzisława Bytnara. Dowiedział się, że matka „Rudego” żyje i pragnął się z nią spotkać. W 1989 roku, wspólnie ze Stanisławem Sieradzkim ps. „Świst” z batalionu „Zośka”, wręczył Matuli Polskich Harcerzy Krzyż Powstania Warszawskiego. Pod koniec lat 90. przeniósł się na stałe do Polski i zamieszkał w Warszawie. Został pochowany na Powązkach Wojskowych w Warszawie.
Zbigniew Gąsior ps. „Garbaty”
Urodził się 19 maja 1925 w Warszawie, zmarł 21 września 1998 roku w Wesołej. Sierżant podchorąży. Syn Stanisława i Marianny z domu Ziółkowskiej. W konspiracji działał w latach 1939-1944. Najpierw należał do Armii Krajowej - Kedyw KG AK - kompania „Pegaz", a następnie od lata 1944 roku działał w batalionie „Parasol" - 2. Kompania. W Powstaniu Warszawskim walczył w zgrupowaniu „Radosław" – 2. Kompania batalionu „Parasol”.
Przeszedł szlak bojowy: Wola - Stare Miasto - kanały - Śródmieście - Górny Czerniaków.
Po upadku Powstania, wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną. Po wojnie pracował jako architekt. Spoczywa na cmentarzu w Wesołej.
Włodzimierz Malento ps. „Góral”
Urodził się 17 kwietnia 1924 w Warszawie, zmarł 12 czerwca 1998 roku w Warszawie. Sierżant podchorąży. Syn Stanisława i Marii z domu Pierzchalskiej. Podczas działalności konspiracyjnej używał imienia i nazwiska: Kazimierz Ostrowski.
W konspiracji działał w latach 1939-1944. Najpierw walczył w Armii Krajowej - Kedyw KG AK - kompania „Agat" – „Pegaz", a od lata 1944 roku działał w batalionie "Parasol". Podczas Powstania Warszawskiego należał do zgrupowania „Radosław" - batalion „Parasol" - 2. kompania. Po przejściu na Stare Miasto jego oddział był w dyspozycji dowódcy Grupy "Północ". W Powstaniu Warszawskim przeszedł szlak bojowy: Wola - Stare Miasto - kanały - Śródmieście - Górny Czerniaków.
Został ranny 14 września 1944 roku. Po kapitulacji Powstania Warszawskiego, wyszedł z Warszawy z ludnością cywilną.
Zdzisław Santarek ps. „Kajtek” – kapitan, kierowca samochodu Opel, jedynego, który ostatecznie pojawił się na miejscu akcji likwidacji Rodewalda. Podczas akcji uzbrojony był w vis, parabellum oraz 2 granaty.
Stanisław Gniado ps. „Otto”. Urodzony 28 sierpnia 1910 roku w Warszawie, zmarł 14 września 1987 roku w Warszawie. Stopień: podchorąży. Syn Adama i Michaliny z domu Mularczyk. W konspiracji działał w latach 1939-1944 należąc do Armii Krajowej - Kedyw KG AK - kompania "Pegaz". Od lata 1944 roku służył w 2. kompanii batalionu „Parasol".
Oddział: I Obwód "Radwan" - Podobwód „Sławbor" - batalion „Iwo" – „Ostoja"
Szlak bojowy: Śródmieście Południe
Jan Bernatowicz ps. „Bartek”. Urodził się 16 maja 1905 roku w Wilnie, zmarł 12 czerwca 1974 roku. Był szefem kompanii, starszym sierżantem (starszym wachmistrzem). Był synem Macieja i Julii z domu Benajtis. W czasie działania w konspiracji używał imienia i nazwiska Bartłomiej Szczęsny. Przed Powstaniem Warszawskim mieszkał na Al. Przyjaciół 1 m. 14.
Oddział: Armia Krajowa - I Obwód „Radwan" – Podobwód „Sławbor" - batalion :Iwo" - 2. kompania
Szlak bojowy: Śródmieście Południe
Uczestniczył w działalności konspiracyjnej w latach 1939-1944, gdzie początkowo należał do Związku Walki Zbrojnej jako żołnierz jednostki zajmującej się dywersją i wywiadem, znanej jako Wachlarz. Później po jej rozwiązaniu dołączył do Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej. W lutym 1944 roku trafił do oddziału „Pegaz” (późniejszy „Parasol”) - 2. kompania - II pluton jako kierowca. Brał udział w akcji odbicia ze szpitala rannego „Asa:, gdzie pełnił rolę kierowcy, a także w przygotowaniach do akcji „Hahn” (ostatecznie odwołana) oraz również jako kierowca w akcji „Koppe”. 1 sierpnia 1944 roku, tuż przed godziną „W”, nie dotarł do swojego oddziału na Woli, a wraz z częścią służby „moto” czekał na dalsze rozkazy przy garażach na Czerniakowie.
Trafił do niewoli niemieckiej, ale nie wiadomo którego. Numer jeniecki: 222724.
Rozpoczęcie akcji
Akcję rozpoczęto rankiem 26 kwietnia 1944 roku od odprawy. Później każdy z uczestników akcji udał się na swoje miejsce. Willa, w której mieszkał oficer, była obserwowana przez łączniczkę-sygnalistke Marię Chuchła ps. „Maja”. O godzinie 8:45 dała ona sygnał, że samochód z Rodewaldem, prowadzony przez jego szofera, ruszył spod budynku. „Maja” obserwowała ulicę Chocimską z kierunku ulicy Willowej, jednocześnie utrzymując kontakt z „Hanką”, która ulokowana była w pobliżu rogu ulic Chocimskiej i Olszewskiej. Około godziny 8:50 „Hanka” przeszła na drugą stronę drogi, a „Maja” zaczęła zawiązywać sznurowadło. Były to wcześniej ustalone sygnały, po których „Mirski”, zdejmując czapkę, dał znak pozostałym członkom grupy do rozpoczęcia akcji.
Na ten znak „Garbaty” oraz „Góral” udali się na róg ulic Chocimskiej i Skolimowskiej, gdzie weszli do sklepu. „Góral” udawał, że rozmawia przez telefon, a w tym czasie „Garbaty” obserwował auto z Rodewaldem. W akcji brał też udział Stefan Santorek ps. „Kajtek”, którego ruch był sygnałem do zajęcia stanowisk ogniowych. W tym czasie „Mirski”, „Kopeć” i „Bolec” podeszli pojedynczo do bramy budynku na ulicy Chocimskiej, blisko Skolimowskiej.
Gdy tylko pojawiło się auto, zgodnie z planem „Mirski" i „Kopeć" wyszli na środek Chocimskiej i rozpoczęli ostrzał pojazdu. Nie wszystko jednak poszło zgodnie z planem, bowiem pistolet „Mirskiego” zaciął się. Na szczęście z pomocą przyszedł mu Tadeusz Chojko ps. „Bolec”, który ubezpieczał akcję. W pogotowiu czekali także Zbigniew Gąsior ps. „Garbaty” i Włodzimierz Malento ps. „Góral”. Podpułkownik Stanisław Jastrzębski, w rozmowie na antenie Polskiego Radia, tak wspomina ten dzień - Odpiąłem płaszcz, wyjąłem pistolet maszynowy i kiedy samochód zbliżył się na odległość około pięćdziesięciu metrów, otworzyłem ogień. "Mirskiemu" zaciął się pistolet, więc jego zadanie przejął Tadeusz Chojko pseud. „Bolec”, który miał ubezpieczać akcję od ulicy Willowej. Po wielu strzałach (ja wywaliłem chyba cały magazynek) niemiecki szofer był już ciężko ranny.
W trakcie akcji kluczową rolę odegrał Zbigniew Santarek ps. „Kajtek”, który kierował autem marki Opel. W czasie, gdy szofer Rodewalda przyspieszył i chciał wyminąć strzelających do niego konspiratorów, „Kajtek” ruszył ze swojego stanowiska przy Instytucie Higieny, wprost na nadjeżdżający samochód, chcąc zagrodzić mu drogę ucieczki. Ten, dając wcześniej sygnały „Kajtkowi”, próbował odbić w lewo i ominąć przeszkodę, ale czujny „Kajtek” skręcił w prawo i tym samym zmusił szofera do wyhamowania samochodu. Prędkość jednak była zbyt duża i jego auto lekko uderzyło w Opla „Kajtka”, uniemożliwiając mu dalszą ucieczkę. Widząc, co się dzieje, ranny szofer Rodewalda – Oberwachtmeister, próbował uciec do bramy na ul. Chocimskiej 29, ale został postrzelony w plecy przez nadbiegającego „Mirskiego”. W tym samym czasie „Kopeć” podbiegł do auta Rodewalda i oddał cztery strzały z colta w kierunku głowy Niemca, który nie zdążył sięgnąć po swój pistolet maszynowy, gdyż ciasna przestrzeń w aucie ograniczała jego ruchy.
– Podbiegłem do samochodu, otworzyłem drzwiczki i oddałem do szefa policji porządkowej cztery strzały, zanim jeszcze zdążył zastrzelić mnie ze swojego karabinu. Zacząłem szukać dokumentów, żadnych nie udało mi się jednak znaleźć. Zabrałem mu więc tylko broń, jednak gdy odepchnąłem zamykające się drzwiczki samochodu, strasznie skaleczyłem się w prawą rękę o odłamki wybitych szyb – mówił "Kopeć".
Ppłk Stanisław Jastrzębski ps. Kopeć i pchor. Zbigniew Gąsior ps. Garbaty mówią wspominają akcję "Rodewald", w której brali udział. Audycja Jerzego Swalskiego z cyklu "Widnokrąg". (PR, 27.04.1995)
Ewakuacja z ul. Chocimskiej
Nie znalazłszy dokumentów „Kopeć”, podbiegł do auta „Kajtka”, który był jedynym autem do ewakuacji z miejsca akcji. Zgodnie z planem na miejscu miał również czekać Stanisław Gniazdo ps. „Otto”, ale się nie pojawił. Widząc całą sytuację, „Mirski” dał sygnał uczestnikom akcji do ewakuacji, a sam zajął przednie siedzenie w Oplu. Na tylnych siedzeniach już czekali „Kopeć” i „Bolec”. Po kilkudziesięciu metrach ”Kajtek” podjechał do al. Puławskiej, gdzie do auta wsiadł jeszcze „Góral”. „Garbaty” natomiast, który ubezpieczał akcję od pl. Unii Lubelskiej, kontynuował ostrzał swojego odcinka i do auta wsiadł dopiero, gdy „Mirski” go zawołał.
Samochód z konspiratorami ruszył, ale z okien kamienic znajdujących się przy ul. Spacerowej, strzelali do nich, mieszkający tam Niemcy. Pomimo, iż kilka pocisków podziurawiło karoserię, a jedna z kul przebiła nawet oponę, „Kajtek” niestrudzenie kontynuował jazdę. „Bolec” aby spowolnić ewentualny pościg, wyrzucił przez tylne okno garść kolców.
Kontynuując ewakuację z miejsca akcji, „Kajtek” dojechał do rogu ul. Belwederskiej, gdzie czekał „Pajączek”, przygotowany do otworzenia zamontowanego tam szlabanu, mającego chronić pojazdy przed manewrującą kolejką, której trasa przebiegała w tym miejscu. „Mirski” z powodu braku miejsc w Oplu, polecił „Pajączkowi”, aby ewakuował się samodzielnie. Dalsza trasa ucieczki konspiratorów przebiegała ul. Podchorążych, następnie ul. Stępińską, a potem ul. Chełmską i Czerniakowską.
Z przebitą oponą, jadąc jedynie na feldze, „Kajtek” zdołał dojechać do ul. Mącznej, gdzie zgodnie z planem miał czekać kolejny samochód ewakuacyjny i punkt sanitarny. Jednakże na ewentualnych rannych czekał jedynie „dr Maks”, który w pobliskiej bramie opatrzył skaleczenie „Kopcia”. Niestety trzeciego wozu do ewakuacji, który miał prowadzić Jan Bernatowicz ps. Bartek”, nie było widać. Dlatego też po zdaniu broni łączniczkom, żołnierze na piechotę udali się do mieszkania „Grafa”, które mieściło się na ul. Wilanowskiej 16. To tam miała miejsce pierwsza odprawa uczestników akcji prowadzona przez kpt. „Pługa”.
Zbigniew Dworak ps. „dr. Maks”
Urodzony 2 kwietnia 1917 roku w Warszawie, zmarł 11 września 1963 roku w Warszawie. Podporucznik korpusu sanitarnego, którego był szefem. Syn Franciszka i Marii z domu Wojtaszek. W 1935 roku ukończył Szkołę Podchorążych Sanitarnych. W konspiracji działałał od czerwca 1943 roku. Był członkiem komórki sanitarnej Kedywu Komendy Głównej AK „Rola 90" (następnie „Rola 81"). Na początku 1944 roku, jako lekarz-chirurg został przydzielony do wydzielonego oddziału do zadań specjalnych Kedywu KG AK „Agat" „Pegaz" - Parasol). Brał udział we wszystkich akcjach swojego oddziału, które miały miejsce od zimy 1944 roku aż do wybuchu Powstania Warszawskiego. Do najsłynniejszej z nich należała akcja likwidacji gen. SS Franza Kutschery, przeprowadzona 1 lutego 1944 roku.
Działając w kompanii udało mu się zorganizować służby medyczne oraz szkolenie bojowych patroli sanitarnych.
Podczas Powstania Warszawskiego walczył na Woli i na Starym Mieście, skąd kanałami przedostał się do Śródmieścia, następnie na Górny Czerniaków, a później przeprawił się przez most Poniatowskiego na Saską Kępę.
Oddział: Kedyw KG AK - zgrupowanie „Radosław" - batalion „Parasol" - szef sanitariatu.
Za swoje zasługi został odznaczony Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Armii Krajowej, Warszawskim Krzyżem Powstańczym.
Spoczywa na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie, Aleja 38A, rząd 1, grób 4.
Na miejscu oficjalnie zakończono operację, a po zdaniu ogólnego raportu przez „Mirskiego”, każdy uczestnik akcji zdał relację z przeprowadzonych przez siebie działań.
Adam Borys ps. „Pług”, „Adam Gałecki”, „Bryl”, „Kar”, „Dyrektor”, „Pal”
Urodzony 10 grudnia 1909 roku w Niechanowie, zmarł 27 sierpnia 1986 roku w Witkowie. Podpułkownik Wojska Polskiego, organizator i pierwszy dowódca batalionu „Parasol”. Z wykształcenia inżynier rolnik.
W kampanii wrześniowej w 1939 roku wziął udział jako oficer rezerwy Wojska Polskiego. Przydzielono go do kieleckiego Ośrodka Zapasowego Artylerii. Dowodził baterią w 55 pułku artylerii lekkiej. Po agresji ZSRR na Polskę wraz z innymi żołnierzami przekroczył granicę polsko-węgierską.
Został internowany i zesłany do obozu dla oficerów w Győr nad Dunajem, skąd ostatecznie zbiegł. Po ucieczce przedostał się do Francji, gdzie ponownie wstąpił w szeregi Wojska Polskiego. Początkowo przebywał w polskim obozie szkoleniowym Coëtquidan, gdzie został wcielony do sformowanej tam 3 Dywizji Piechoty. W 1940 roku wziął udział w kampanii francuskiej, a po klęsce Francji przeniósł się do Wielkiej Brytanii, gdzie został przydzielony do 1 Brygady Strzelców. W 1941 roku na wieść o tworzeniu lotniczych przerzutów polskich oficerów do okupowanej Polski, zdecydował się na powrót do kraju. Po ukończeniu specjalnego kursu dywersyjnego, w nocy z 1 na 2 października 1942 roku w ramach operacji „Hammer” jako cichociemny, został przerzucony do bazy pod Garwolinem i automatycznie awansował do stopnia kapitana. Jako zastępca dowódcy majora Jana Kiwerskiego, trafił do Kedywu Armii Krajowej.
W połowie 1943 roku otrzymał od kierownictwa Kedywu polecenie utworzenia specjalnego oddziału do walki z Gestapo. Zgodnie z tym powołał do działania kompanię o nazwie „Agat”, która później została przekształcona w formację o nazwie „Pegaz”. Ostatecznie zostali batalionem „Parasol”, który miał się zająć organizowaniem zamachów na oficerów SS i Gestapo. Powstała na przełomie lipca i sierpnia 1943 roku Kompania, dowodzona przez „Pługa”, dokonała wielu akcji likwidacyjnych niemieckich dygnitarzy. Adam Borys zawsze pomagał w przygotowaniach do operacji, ale w akcjach brał udział wyłącznie jako obserwator.
Podczas Powstania Warszawskiego był dowódcą batalionu „Parasol” na Woli. Został ciężko ranny 6 sierpnia w trakcie walk w obronie cmentarzy wolskich. Wówczas został trafiony kulą, która roztrzaskała mu kość przedramienia.
Dostał się do niewoli w październiku 1944 roku i został zesłany do Stalagu IV B w Zeithain. Do kraju powrócił w 1945 roku. Niedługo po powrocie został ponownie aresztowany przez funkcjonariuszy UB i osadzony w więzieniu mokotowskim, skąd na mocy amnestii, został zwolniony po dwóch miesiącach. Rozpoczął pracę w Bydgoszczy, w Państwowym Instytucie Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego, a następnie w Poznaniu w Centralnym Zarządzie Przemysłu Mięsnego. W latach 1958–1968 był dyrektorem Instytutu Przemysłu Mięsnego. W połowie lat 60. studiował na Wydziale Przemysłu Rolno-Spożywczego SGGW, gdzie uzyskał tytuł doktora.
Był kawalerem orderów Virtuti Militari i Polonia Restituta. Za liczne zasługi zyskał też wiele innych odznaczeń zarówno polskich, jak i brytyjskich. W roku 1981 przyznano mu stopień podpułkownika. Zmarł nagle. Pochowany został na cmentarzu w Witkowie. Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.
Podsumowanie akcji
Cała akcja zakończyła się sukcesem i co najważniejsze, pomimo problemów z bronią oraz braku dwóch aut ewakuacyjnych, żaden z biorących w niej udział konspiratorów nie zginął ani nie odniósł poważniejszych obrażeń. Na prośbę „Kopcia” po akcji, każdy z samochodów biorących udział w tego rodzaju operacjach, został wyposażony w otwieraną tylną szybę, co umożliwiało ostrzeliwanie ewentualnego pościgu podczas ucieczki.
Operacja likwidacji Rodewalda, trwająca zaledwie 20 sekund, uznawana jest za jedną z najlepszych akcji przeprowadzonych przez Kedyw. Nawet pomimo faktu, iż to nie Rodewalda zlikwidowano tamtego dnia. Dwa dni po akcji z niemieckiego obwieszczenia, zaskoczeni konspiratorzy dowiedzieli się, że zabili nie Rodewalda, tylko Oberstleutnanta policji Erwina Gressera, który dowodził 17. pułkiem policji. W obwieszczeniu znajdowały się również informacje, że w ramach zemsty 29 kwietnia Niemcy rozstrzelali 50 Polaków.
- Nie wiedzieliśmy, czy on się nazywał Rodewald, czy Gresser. Szef naszego wywiadu uważał, że ten funkcjonariusz nazywa się Rodewald i dlatego nadał akcji taką nazwę – tłumaczył "Kopeć". Dodał także, że nazwisko nazisty nie miało znaczenia dla uczestników operacji. Dla nich liczyło się tylko to, że człowiek ten był podpułkownikiem niemieckiej policji - organu, który odpowiadał za śmierć tysięcy warszawiaków.
Po nieudanym zamachu, 16 sierpnia 1944 roku, w trakcie Powstania Warszawskiego, po przejściu SS-Brigadeführera Geibla do sztabu von dem Bacha, pułkownik Rodewald został mianowany komendantem sektora obronnego „D”, czyli rejonu obejmującego dzielnicę policyjną.
Jego jednostka policji, działająca w ramach grupy bojowej „Rohr”, prowadziła atak na Górny Czerniaków z kierunku dzielnicy policyjnej oraz kompleksów Sejmu. Po upadku Czerniakowa, oddziały Rodewalda aktywnie uczestniczyły w ofensywie na Mokotów, która miała miejsce w dniach 24-27 września 1944 roku.
Gdy walki powstańcze w Warszawie dobiegły końca, Adolf Hitler rozkazał całkowicie zniszczyć stolicę. Realizację tego rozkazu powierzono SS-Brigadeführerowi Geiblowi, a pułkownik Rodewald został mianowany koordynatorem jako szef „Räumungsstab”. Dalsze losy Rodewalda pozostają nieznane.
Aleksander Kunicki, ps. „Karaś”, „Francuz”, „Rayski”, „Marian”
Urodzony 26 lutego 1898 roku w Demni Wyżnej, zmarły 6 czerwca 1986 roku w Bielsku-Białej. Kapitan Wojska Polskiego uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej oraz III powstania śląskiego, a w czasie II wojny światowej działacz Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Syn Ferdynanda oraz Pauliny z domu Dać.
We wrześniu 1939 roku został ewakuowany wraz z innymi pracownikami Samodzielnego Referatu Informacyjnego DOK V, z którymi po agresji ZSRR na Polskę, w cywilnym ubraniu przekroczył granicę rumuńską w Kutach. W obozie przejściowym w Bacău został zarejestrowany jako cywil.
W polskiej ambasadzie w Bukareszcie udało mu się dostać paszport na wyjazd do Francji. Ruszył więc do Belgradu, skąd udał się do Grecji. Do Marsylii dopłynął 23 października 1939 roku, a następnie przez Paryż dotarł do polskiego obozu w Coëtquidan. Tam otrzymał przydział do kontrwywiadu w formowanej właśnie 1 pp. W grudniu tego samego roku przeniesiono go do sztabu gen. Sikorskiego w Paryżu, gdzie otrzymał przydział do tajnego referatu zajmującego się utrzymaniem łączności z Polską.
Po upadku Francji w czerwcu 1940 roku, wrócił do kraju, gdzie od stycznia 1943 roku został mianowany szefem wywiadu oddziału Organizacji Specjalnych Akcji Bojowych („Osa”-„Kosa 30”). Po rozbiciu oddziału został włączony do oddziału dywersji bojowej Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej „Agat”. Uczestniczył m.in. w rozpracowaniu Franza Kutschery, który był dowódcą SS i Policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa (Akcja Kutschera). Pomimo iż nie brał udziału w Powstaniu Warszawskim, został po jego kapitulacji osadzony w obozie przejściowym w Pruszkowie, skąd ostatecznie udało mu się uciec.
W marcu 1945 roku rozpoczął pracę w Zarządzie Miejskim w Bielsku. W czerwcu tego samego roku został ponownie aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa pod zarzutem współpracy z gestapo w okresie okupacji. Został skazany na karę śmierci. Na wykonanie wyroku czekał w więzieniu. Dzięki interwencji żony i wstawiennictwu płk. Mazurkiewicza, który wystosował list do Bolesława Bieruta, ostatecznie został oczyszczony z zarzutów. Rozprawa rewizyjna odbyła się 27 kwietnia 1946 roku przed Wojskowym Sądem Rejonowym.
W 1959 roku z powodu pogorszenia stanu zdrowia przeszedł na rentę inwalidzką. W kwietniu 1967 roku ukończył spisywanie swoich wspomnień wojennych, które wydał rok później. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, Śląskim Krzyżem Powstańczym oraz Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi.
Ze swoją żoną doczekał się dwójki dzieci. Zmarł 6 czerwca 1986 i został pochowany na cmentarzu w Kozach.
